geoogst.

“Dit jaor waore weej de spraone väör, want de kerse zien aâf.”

af, buitenspel gezet.

“Doow mógs nimmer mejdoôn dich, want doow bis aâf!”

het leeg schrapen van het bord waarvan je gegeten hebt.

“Anneke, doow mós dienen telder baeter aafaete.”

aframmelen.

“Din Driek din koos dich det paerd toch mej aafbentsele, werkelik schangd!”

uitputting bewerkstelligen, door een zeer grote inspanning te vergen van mens of dier.

“Beej din boôr mós-te nit knêcht of paerd zien, want dao is ‘t ieën aafbeuleriej.”

afbranden.

“De graafkângt vanne hoêswei din is wiêd-ewèg aafgebord.”

aframmelen, zie: aafbentsele.

maaien.

“Vannammedaag gaon weej de plak haver aafdoôn, want din is vaerdig.”

plukken.

“Die paere kónnen aafgedaon waere, ze zien riêp zat.”

rooien, omhakken.

“Ik wil die struûk aafdoôn, want die staon mich bieëstig inne waeg.”

van richting veranderen.

“Weej hebben os lillik verraeje; we zien väöl te vruuj aafgedrejd.”

losdraaien, afdraaien.

“Os Hajke? Din deut met zien veer jaor niks lever as edere schroêf dieje zuût d’r aafdrejje”.

droogdoek, theedoek.

“Aoze Kuuëb vegt alzelaeve ziene snor aâf met d’n aafdruuëghânkdook.”

overtollige planten wegnemen, zie: dunne 2) en oêtdunne.

voor de laatste keer de kaarten uitdelen bij het kaartspel.

iemand door de dood verliezen.

“Det waas zungd en jaomer det die det klein al nao ieëne mand wer moosten aafgaeve.”

afgaan: na elkaar adressen bezoeken.

“Met Cecîlië gieët de famfaar alle kefees aâf.”

ontlasting hebben.

“As me zólang gelaegen haet met zón zuukt, dan kan me has nit mier aafgaon.”

op iets of iemand afgaan met goede of kwade bedoelingen.

“Toeën ziene stier? Din zal op alles aafgaon wat ok mar efkes bewögt!”

afleren, ontwennen.

afbedelen, zie: aafranke.

met de hak de bovenlaag van de grond verwijderen, zie: aafschöppe.

aftillen.

“Häöfs doow mich asteblif efkes de kaetel van ‘t fernuûs aâf?”

couperen bij het kaartspel: een aantal kaarten van het stapeltje afnemen, zie: höffe 2)

afhakken.

“D’n haan de kop aafhouwe? Zómar!”

overhoren.

“Weej mooste mekanger de kategies aafhûre, en mej kooste we dan wer opperniej beginne met lieëre.”

met de bezem schoonvegen.

“De hes de stoep schoeën aafgekaerd, megje.”

d.m.v. regels bepalen wie het eerste met een spel mag beginnen.

“Irs aafkavele, Sjang, det is baeter, want dan strieje we os nit.”

afkammen, onbillijk bekritiseren.

“Alles wat ik doon, wört dor oow aafgekeimd; ik kan noeët wet good doôn!”

toekijken en daardoor iets leren, zie: aanlieëre.

rondkijken.

“Nao de koffie gingen de mansluuj ‘t veld aafkiêke.”

spieken.

“Aafkiêke? Niks d’rvan, want de wits ‘t, hè? Ierlik doort ‘t langst ...”

afkrabben.

zich bedienen, bijv. aan tafel.

“Kriêg mar good aâf, want d’r is grei zaât, zâg tant Truuj.”

afmaken waar men aan begonnen is.

“Det moos ‘n beddesprei waere, mar ik gluuëf nit det ik ‘t aaf kriêg. Ik bin an‘t prakkezeren um d’r toch mar ‘n taffelklidje van te make.”

aflaat. In de r.k. kerk kon men met Allerheiligen, op Allerzielendag, het feest van Portiuncula (2 aug.) en op Rozenkranszondag een volle aflaat verdienen door telkens opnieuw na het bidden van vijf keer het Onze Vader, vijf keer het Weesgegroet en vijf keer het Eer aan de Vader de kerk uit te gaan en weer naar binnen. Dit was voor het heil van de de zielen in het vagevuur.

af laten vloeien van vloeistoffen.

afgelasten.

“Met zónne snieë zulle ze ‘t voetballe wal aaflasse.”

afspreken.

“As weej det ongerieën good vinge, dan is det zoeë aafgemakt en daomej oêt!”

uitmikken, uitkienen.

“Zoeë aafmikke, moder, det ederieën aeveväöl kriegt!”

aframmelen, zie: aafbentsele.

een beslissing nemen.

“Det haet lang gedoord, mar noow hebbe weej ‘t aafgeprat.”

afraffelen.

“Koos os Pieëterke mar aevezógood ‘n versje opzegke, as detten de roeëzekrâns kan aaframmele ...”

aframmelen, zie: aafbentsele.

afbedelen.

“Fój toch, Jöske, zâg grotmoder Angenieës, doow mós grotvader nit de gânsen tiêd ‘n pippermuntje aafranke!”

omroeper; persoon die het plaatselijke nieuws van de gemeente in het openbaar afriep. Dit vond in Sevenum plaats op zondagmorgen na de hoogmis, vanaf de trappen van het raadhuis. De omroeper stond dan op de z.g. deksteen, boven op het bordes.

“Hes-te ‘t gehuuërd? Volges det d’n aafreuper meldde, is d’r daezigenaovend beej Kuulkes-Maan anne Blakt ‘nen hoeëp brangdhout te kriêge. Ik gaon d’r in edersgevâl haer.”

rijp worden, afrijpen.

“Din mót nag ‘n paar daag aafriêpe, mar dan kónne we ok anne weit beginne.”

afristen. Op een bepaalde manier oogsten, met één beweging iets aftrekken van een tak.

“Aafritse van miêmere det gieët ‘t baeste met ‘n rikske.”

afglijden.

“De kiêngder lete zich ieën vör ieën van d’n huuëberg aafroetse.”

afscheuren.

“As de rol liêne trökkwaam vanne waever, dan waorte d’r dor os moder en grotmoder lep van geliêke gröt aafgeschäörd; krek zó groeët as nuuëdig waâs um niej beddelakes van te make.”

geld of goed geven of verdelen.

“Sjang-oeëme haoj beej laeve al zoväól en zó duk aafgeschäörd, detter niks mier ouver waas nao zienen doeëd.”

trakteren.

aftroggelen, afbedelen, zie: aafranke.

met een platte schop de bovenlaag van de grond afsteken en deze steek ondersteboven in de voorgaande voor leggen, alvorens de volgende voor om te spitten. Dit werd vroeger ook wel met de hak gedaan.

afromen.

“Doow mós mar efkes de melk aafschöppen enne roeëm zólang in ‘t vlutje doôn.”

afgieten.

“Efkes wâchte met opschöppe, vader, want ik mót de petatte nag aafschudde, en ik heb ok mar twieë hangd.”

overal naar toe gaan, zie: aafschûpe.

afschuimen, bijv. bij bouillon koken.

overal naar toe gaan en rondneuzen.

“Aozen Teng di schuupden in ziene jóngen tiêd altiêd alle kermessen aâf.”

door en langs akkers, weilanden en natuurgebieden lopen.

“Karel, Tren en Smidje zien jaegers, die in äör laeve hieël wet hebben aafgeslóbd same.”

met één voet ‘n rechte lijn trekken op de grond, bijv. om in rechte rijen te kunnen zaaien of poten.

schoeisel en klompen in snel tempo afslijten, door sloffend te lopen.

“Watte? Alwer kepot? Dor det aafslóffe was doow dus, dao kömt det daor, jao!”

iemands mening bestrijden, betwisten, tegenspreken.

“Wasse dao stis te vertelle, mot ik dich aafstrieje, want det is zaeker nit waor.”

aftellen, bijv. met verstoppertje spelen.

“Ieën, twieë, drêj, veer, viêf, zes, zaeve, âcht, naege, teen; din nit weg is wört gezeên ...”

de rekening betalen.

“Ik kwaam mar ‘s aaftelle, dan is alles ónger de veut oêt.”

al schrijdend een bepaalde afstand meten en vaststellen, bijv. op de akker om de mest regelmatig te kunnen verspreiden. Bij het bemesten van een akker wordt om de zeven meter een hoopje mest afgeladen en naderhand met de riek verspreid.

“Ieënen tiêl is zaeve beej zaeve maeter. Nit langer en nit korter. Det is good aafgetiêld.”

al schrijdend een afstand meten in huis, in de hof en op de akker.

“Ieënen trae is zó ongevier ‘ne maeter. Ik heb di schop ‘s aafgetraeje en din is zówet viefteen maeter lânk en zaeve maeter deep.”

met voetstappen een afstand bemeten bij een spel, bijv. meshakken of hinkelen. Twee jongens of meisjes zetten om de beurt de voeten aansluitend voor elkaar tot aan een streep; wie de laatste voet nog dwars vóór de streep kan zetten heeft gewonnen en mag beginnen.

afdrukken, fotograferen en afdrukken.

“Meriejke mógde met moder nao de stads-fotograaf um ‘n schoeën foto te laoten trekke, en di minges zâg taege Meriejke: Pas aste stilstis en lâchs, dan trek ik aâf!”

afzakken.

“Me kan zegke wat me wîlt ouver mienen boêk, mar wiej mich de litse losschaote, doew veel mich toch nag aeve-zógood de bóks aâf.”

zich bedienen.

“Tante Grada hófde nimmer te zegke teggen de feziet: vat mar aâf, want det haoje ze al gedaon.”

het paard voor de laatste keer voeren. Dit gebeurde meestal later op de avond.

“Jos, as doow de Lange gis aafvore, dan doot ‘m mar die moetse van ‘t broeëd d’rbeej.”

het voer van ‘n ander dier verorberen.

“Die maer, dét is ‘n triên; die zal din angeren altiêd aafvraete!”

afwerking.

“Wat tummerwerk betraof, dan zörgde di Sjang en zien jónges vör good aafwerk.”

de eerste zijn bij een bepaalde gelegenheid, bijv. met Nieuwjaar wensen.

“Sefke van ómme Grad din haet os alwer Niejjaor aafgewónne beej grotvader en grotmoder.”

winnen met knikkeren.

“Din dieke moep heb ik dich lekker aafgewónne.”

afzoeken.

“Ik heb de gânse stad aafgezatte, irdet ik vóng wat ik zoôcht en doew waas ‘t nag nit wat ik mende.”

afruimen.

“Zet dich de taffel mar aâf, Miejke, dan begin ik vas met schóttele was-se.”

een afscheiding plaatsen.

“Wits-se wat ik doon? Met fiênen draod de gânsen haof aafzette taegen die verrekde kniên!”

afkalven; het instorten van slootkanten, beek- en rivieroevers.

aan iets sabbelen, aflikken.

“Moder, kom gauw, Hermenke is de gânsen tiêd os Wieske ziene sókkerstaaf an‘t aafzoebele en det wilt det gaar nit.”

kussen.

“Din Toeën di stóng dich oppen Hakkerspaâd zón schoeën vrommes aaf te zoebele, det weej aal sjeloers waore!”

elke, iedere.

“In die jaore doew waort d’r aal merges, ‘s nammedags en ‘s aoves thoês gebaeje.”

allemaal.

“Weej zien aal in ‘tzelfde jaor ‘t hoês oêtgegaon, en det haet os moder lieëd gedaon.”

ieder jaar.

“Weej ginge aaljaores met de percessie nà Tindere en dan waas ‘ne schoeënen daâg verschaerd.”

alvorens, voordat.

“Aalväöres we anne groeëte poets beginne, waere de kês enne laje oêtgeruumd en opgeruumd.”

gekleed.

“Wat bis-te fijn aan, megje.”

aan de beurt.

“Efkes wâchte, doow bis d’r nag nit aan.”

doodmoe.

“We hebben hêl mótte paeze, darrum zien we noow ok aan!”

op een kier.

“De däör stóng aan, weej kooste zoeë daorloeëpe.”

vaak en overdadig eten.

“Met de kermesdaag kónnen die uuëms zich toch altiêd aanaete, schrikkelik!”

een vrouwelijk varken voor de eerste keer door een beer laten dekken.

“De kóns thoês-bliêve jóng; vader gieët daeze kier zelf met ‘t verke nao de stierestâl vör ‘t aanbiere.”

de aarde al ploegende omhoog werken.

“Ozze Jaân di mót vannammedaag mar ‘s irs de petatte gaon aanbouwe, want det wört tiêd.”

een begin maken met ploegen.

zwanger raken voor het huwelijk.

“Die van d’n angere kângt die mótte mar niks zegke ouver aanbrangde, want dan rókt ‘t dao bieëstig … ”

aanbranden.

“Ik ‘t aete laoten aanbrangde? Hoeëg-oêt zien mich de petatte ‘ne kier druuëggekokt.”

rustig, in zichzelf gekeerd bezig zijn, zie: aanknómmele.

zichzelf of iemand anders kleden met van alles dat niet bij elkaar hoort, zie: aanfóddele.

alvast vooruit gaan.

“Blieft geej nag heej, dan doon weej vas aan, want ‘t is merge wer vruuj daâg.”

begaan.

“Laot ‘m mar aandoon, megje, mooj d’r dich mar nit mej.”

aanlopen, aangaan.

“Ik zal op d’n trökwaeg efkes beej oeëmen Antoeën aan doon.”

aankleden.

“Gank doow dich mar gauw aandoôn, dan kónne we gaon.”

een idee aangeven, iets aan de hand doen.

“Aoze Jaer det is d’n ieënigste din mej met wet góds kömt aandrage.”

verklikken.

“Emes haet os aangedrage, angers kooste ze det nit wieëte!”

overdrijven.

“As die gezeusters wet vertelle, dan waar dich mar, want die mótten alzelaeve de zaak aandriêve.”

aandrijven, aansporen.

“Det paerd wat we destieds hejje, det moos me gedurrig aandriêve.”

droog worden.

“Bezwiêges die buuj vannemerge, is de wes toch arig an‘t aandruuëge.”

slordig kleden.

“Wat hes-se dich toch wer aangefóddeld; det paest toch nit beejieën?”

Ondernemen. Als men aan iets moeilijks of ingrijpends begint, zegt men:

“Det is ‘n hieël aangaon.”

aanwippen, bijv. op weg naar school bij andere kinderen aangaan en dan samen naar school lopen.

“Wiej weej vrujer nà de schoeël ginge, waas ‘t altiêd ‘tzelfde: irst aangaon beej de naobere en dan same wiejer loeëpe.”

een aanvang nemen, beginnen.

“Renne! De schoeël gieët aan, want ik huur de bel!”

laten gevallen.

“As ik dao noow nag an trökdenk, dan koos ik mich wal vör miene kop houwe, det ik mich det heb laoten aangaon.”

in eigendom hebben.

“Wie zuj det stuk gróngd aangaon, Graad?”

uitlopen op, komen tot ...

“Nag efkes en ‘t waas op vêchten aangegaon.”

een begin maken, iets nemen.

“Dao mógs doow nag nit aangaon an di flaai. Wâchte wies strakkes!”

aanwennen.

“Sraar gieët nao de medaâg altiêd efkes räöste, det haet-e zich sunk jaore aangewend.”

gewoonte, zie: angewóngt.

een hond ophitsen, zie: hisse.

bij het kaartspel een kaart uitspelen, zodat de ander kan overnemen: iemand in de kaart spelen.

“Doow hejs mich met klieëvere mótten aankaarte, dan hejje we zaeker kepot gespäöld.”

wortel schieten, zie: aanslaon 1)

in gewicht toenemen.

bederven.

“Tonia, mar good deste an die waors hes geraoke, want ze is an ‘t aan-kaome.”

arriveren.

“Aoze Piet oet Indië kan al in ‘n paar daag aankaomen in Rotterdam. Met ‘ne groeëten boeët, jao.”

aanrommelen.

“Wat din Dris deut, det is zómar wet aankloeëte. Dao kömt nag stiks gin klaorigheid um ‘t hoês.”

aanprutsen, rustig zijn gang gaan.

“As Sef taege mich zaet: laot mich vannammedaag mar wet aanknómmele, dan wieët ik det ik ‘m ziene gânk mót laote gaon.”

aan het groeien krijgen, zie: aankaome 1)

krijgen.

“Die gebreurs? Die zullen d’r hengdig nag ‘n persès aankriêge, asse zoeë daorgaon.”

starten, aan het lopen krijgen van een motor of machine.

met krijt aanstrepen.

“Edere kier as ik te laât kwaam, dieë de meister det aankriêten op d’n âchterkângt van ‘t bord.”

bereid zijn te betalen.

“Wieväöl wils-te aanlegke vör ‘n niej paerd, Wiel?”

aanleggen: zich met iemand inlaten.

“Dao mót os Lies mar nit mej aanlegke, met det.”

aanleggen: een wapen richten.

“Di Sjang di lâg aan, heej schaot en heej schaot ‘m beej d’n irste schäöt kepot!”

aanleren.

“Ties-oeëme haet Jan ‘t schoestere good aangelieërd.”

lopend op weg gaan.

“Lópt geej mar vas aan, weej kaome zoeë.”

aanlopen: gezelschap, onderdak en/of voedsel zoeken. Dit wordt meestal gezegd van een hond of kat.

“Aozen Hertha? Mich dunkt det det wal zón teen jaoren haer is, det din is kaomen aanloeëpe.”

laten verliezen bij een spel.

“Ik heb ‘m d’r twieë gulden áán gemakt met huuëge.”

een begin maken met maaien. Een brede strook langs de kant werd handmatig gemaaid met pik en zicht, zodat de maaimachine plaats had om te beginnen.

aanmodderen.

“Dao zaoten die kiêngder sónger moder en mooste mar aanmodde ...”

aansmeren.

“Wat hes-te dich noow toch wer vör ‘ne rommel laoten aanpaote?”

poten; iets laten groeien.

voortploeteren.

“Weej laoten de kiêngder noeët mar aanplare; instae te praeke, werkt helpen en väördoôn väöl baeter.”

koppelen.

“Pas op jóng, want ze willen dich det megje aanplekke.”

kennisgeven d.m.v. aanplakken, opplakken.

“Det stieët aangeplekt in ‘t kêsje van ‘t raodhoês.”

aankleden.

“Doow mós dich nit zó diek aanpóngele, Nelke, want zoeë kriegs-se ‘t wiêd te werm.”

aanbieden.

“En wörum zâgs-te nit deste hulp nuuëdig hajs; ik heb ‘t dich duk zat aangeprizzenteerd.”

de ranken (reng) en de plant van o.a. stokbonen langs het touw omhoogleiden.

aanrecht, zie: anerek.

aanbevelen.

“Preuf daezen borrel mar ‘s; din kan ik oow aanrekommandere.”

in de winkel niet contant betalen, maar laten aan- of opschrijven. Als kinderen de boodschappen deden, zeiden de ouders:

“Laot ‘t mar aanschriêve. Weej telle wal aâf as de krieëmer kömt of as we de kiengdertoeslaag hebbe.”

het noteren van een bijzondere gebeurtenis.

“Zónne schoeëne zaomer wie weej dit jaor hebbe gehad, din kóns-te dich aanschriêve.”

wortel schieten.

“Dor ‘t gelpe waer vanne laesten tiêd zien de mósplanten aal aangeslage.”

beginnen te huilen.

“Maar, miene leve, wat slieët det klèngke gauw aan. Is ‘t zón schoow dirke?”

opsmeren.

“Ocherm, Moeke zal d’r wet zalf aansmaere, dan is ‘t zoeë baeter.”

een jong paard leren om in het tuig voor de kar te lopen.

“Vannammedaag gaon weej aoze voes aanspanne.”

aan de inhoud van een nieuwe pot, fles o.i.d. beginnen.

“De fles is laeg; we zullen ‘n niej aan mótte spanne.”

een jong paard dat voor het eerst wordt aangespannen om te leren lopen in het tuig.

“Met ‘nen aanspender mót me geduld oefene.”

beginneling, leerling in een vak.

vriendelijk, zie: gespraekelik.

aansprekelijk, aansprakelijk; aan te spreken.

toespraak.

“D’n börger haet ‘ne schoeënen aanspraok gehaoje.”

aanspraak, zie: aantaal.

aan- of opsteken van een sigaar of sigaret. Als men deze presenteerde zei men: “Staek mar aan” of “Stiks-te aan?” Rond 1900 sprak men aan niet helemaal uit, maar zei men: aa-staeke.

besmetten.

“Aoze Pier is hêl verkeld en de zuts zeên, det din os allemaol aanstikt.”

aantasten, beginnen te rotten.

“De appele die noow al valle, die zien aal aangestaoke.”

aanstaarten: meerdere paarden met de kop aan de staart van het voorgaande dier vastmaken zodat ze een rij vormen.

“As in vrujer jaore mingesen äör hieël wiêd ewèg gekaochde paerd oppe stassie gingen hale, dan waorten die aangestart. Zoeë lepe ze dan in ‘n ri-j op hoês aan.”

een jonge koe voor de eerste keer naar de stier brengen om gedekt te laten worden.

“Um zón jóng koew te laoten aanstiere, mós-te wet inne erm hebbe, jóng! Laot aoze Sjaak d’r mar mej nao de stierestâl gaon.”

aanstoten: raam, deur of poort een zetje geven zodat deze op een kier blijft staan.

iemand een duwtje geven.

“As Maan mich te hêl snurkt, dan stoeët ik ‘m aan en zek detten op ziene ziej mót gaon ligke.”

proosten.

“Laot os aanstoeëten op ‘t Goude Paâr.”

aanduwen.

“Stoeët mich ‘s aan, want ik wil nag wiêd hoeëger schómmelen as zoeë.”

struikelen.

“Sraar steet zich aan; heej is toen hêl gevallen en haet zich bieëstig wieë gedaon.”

aanspraak, iemand om mee te praten.

“Jaomer, det din Duur al zoväöl jaoren op zien eige blieft; din haet noeët gin aantaal.”

in verwachting raken.

“De vrouw is wer aangeteld; as God blift, dan kriêge weej ozze zaevende midden inne zaomer.”

sparen met goed gevolg.

“Weej spare met allemân zilverpepeêr vör de erme kiend-jes in de missie, en det telt aan.”

aanrommelen, bezig zijn met onbelangrijke dingen.

“Laot ‘m mar aantóddele, dan is ‘t d’r good aan.”

slordig kleden, zie: aanfóddele.

een paard het tuig aan doen.

zich kleden met buitenissige kledij.

“Maar, maar toch! Wie det zich kan aantouwe, det glufs-te nit!”

het met de voeten aantreden of pletten van omgespitte, geharkte en ingezaaide aarde.

schrijden, lopend naderen.

“Kiêk, dao kaomen umken en tânt aangetraeje!”

aantreden, aanwezig zijn.

“Aoze va det waas ‘ne strenge minges: edere mergen um zaeven ore mooste weej aantraeje!”

zich aankleden.

“Asse inne kuûp bis gewèst en de kóns dich schoeën grei aantrekke, dan vuls-te dich wer wie niej.”

bezoek.

“Met die kermesdaag hebbe weej hieël wet aanvâl gehad en ok nag boêten die, die genud waore.”

wegrijden.

“Graad en Tren, zet den auto mar vas aan want alles is gelaje; geej kónt beejtiêds aanvare.”

aarde vast aanrijden d.m.v. een voertuig.

“Dao, woeë os vader altiêd veurt met paerd en wage, dao is de gróngd vâs aangevare.”

begin.

“D’n aanvat is duk ‘t zwarst.”

voorraad.

“D’n inmaâk enne slâcht zien âchter de ruk; noow hebbe we wer ‘ne schoeënen aanvat vör de wingter.”

optillen, dragen.

“Kóns doow die mangd efkes mej aanvatte?”

geschenk of beloning aannemen.

“Lieëneke, vat mar gräös aan megje, want det hes-te verdind.”

aanpakken, onder handen nemen.

“Die aoj hennekuuë mótte we ok ‘s aanvatte, angers velt ze irsdags inieën.”

zie: aanspender 1) en 2)

aanvreten.

“As die roepse mich ok ‘t mós aangevraeten hebbe, dan kaome ze d’r nit laeventig vanaâf.”

door begieten met water of door een regenbui de losgewoelde aarde verdichten, bijv. na het planten.

“Jóng plânte mótte nao ‘t paoten aangewaeterd waere.”

aankuieren.

“Weej haojen al lang staon wâchten oppen Britsewaeg, wiej die vanne Vaors dao engselings kwaomen aangewappere.”

begin.

“Wiej os Marietje immaol ‘n aanwerk hej met zien breilepke en ‘t nimmer schrawde, ging ‘t vort wie gesmaerd.”

geleidelijk op temperatuur brengen.

“Zet de melk mar op ‘t fernuûs, megje, dan kan ze vas aanwerme.”

uiterlijk, gezicht.

“Det vrommes ken ik allieënig van aanzeên, mar wiejer ok nit.”

aanblik.

“Noow ‘t hoês is opgeverfd, haet ‘t al ‘n hieël anger aanzeên.”

aanzien, achting.

“Det is van vrujer oêt al ‘n femiêlie van aanzeên.”

afwachten.

“Daoboête zuût ‘t zich wal schoeën aan, mar laote we ‘t waer mar ‘s irs efkes aanzeên.”

aanzegging, oproep van hogerhand.

“Ik heb aanzegges gekraege det ik väör mót kaome, mar ik zuj nit wieëte woeëväör ...”

het vrucht zetten van bomen, struiken en planten.

“De näöt zien al good an ‘t aanzette. Det wört wal wet, dit jaor.”

een week (eigenlijk acht dagen), zie: â-daag

achter.

“Dor aal din inmaâk bin ik wiêd âchter met ‘t werk in hoês; ik zal mich ‘s wet spoje!”

achteraf, zie: âchternao 1)

afgelegen.

“Wet âchteraâf en dan taegen de bös aan, krek wie di Snelle-Grad, dao is ‘t pas schoeën woeëne.”

achterste deel van het paardentuig.

“De âchterbóks van d’n Bels mót nao d’n haammaeker, want ‘t stiksel is al ‘n wiel an‘t losgaon.”

het toilet, dat zich destijds meestal buiten, op de stal of in de schuur bevond.

“Nao d’n aet dan mót os vader leechtig efkes nao âchtere.”

stal, schuur of werkplaats, achter het woongedeelte.

“Vör d’n irste koffie gaon ik nao âchtere en de vrouw gieët de henne voren en rapt de eier.”

achterhand, het achtergestel van een paard.

bij het kaartspel achteraan zitten, rechts naast degene die de kaarten heeft gedeeld; het laatste aan de beurt komen.

“Asse oppe âchterhângd zits, zits-se good.”

onmiddellijk, zie: stikkes.

achter elkaar.

“As de schoeël aanging, dan moosten de kiêngder persiês âchterieën inne rij gaon staon oppe späölplats. Pas as ederieën stil waâs, mógde klas vör klas ná binne.”

achterneef (klemtoon op âchter).

“As die mansluuj naeve zien van aos vader, dan zien äör jónges âchternaeve van mich.”

achterlangs, aan de achterkant.

“Beej os âchternaeve, dao laog destiêds de groeëten bóngerd van Sjang-oeëme.”

naderhand, achteraf.

“Van die wäörd mót di minges âchternao toch schrikkelik spiêt hebbe gehad, zuj me denke ...”

achterna.

“In di paerenbóngerd zaoten die twieë zich âchternao, en ‘ne lol det ze hejje!”

het tweede deel van De Hees, aansluitend aan de Vörste Haes, tot aan de Kronenbergse kerk, met huisnummeraanduiding F.

het tweede deel van de Steeg, vanaf de Helenaveenseweg richting Kleefsedijk, met huisnummeraanduiding D.

achterstevoren, zie: êchtersteväöre.

onmiddellijk, zie: stikkes 1)

achterwege, nagelaten, niet gedaan.

“Laot det âchterwaege, jóng, as ik dich ‘ne raod moog gaeve.”

letterlijk: acht dagen; een week.

“Mergen â-daag is ‘t Passe.”

verstand, kennis.

“Zówet mós-te mich nit vraoge, want dao heb ik gin addem af.”

oudsher, zie: awdshaer.

oudste, zie: awdste.

ekster.

“An die aegerste dao kan me as irste zeên det ‘t lêngte wört.”

iemand (een meisje of vrouw) die gek is op sieraden en alles wat blinkt.

“Os To det is krek ‘n aegerst met al zien goud!”

eksteroog.

“As die aegerste zoväöl óngemaak hebbe van äör oeëge, wie ik van míen aegersten-oeëg, dan zien ‘t erm bieëste.”

eksternest.

“As din aegerstenboôcht ‘t mar helt, dao in din hoeëgen toep, want ‘t wejt bieëstig!”

azijn.

“Doow brengs mich de gewoeënen aek mar mej, want ik wil ginnen angere vör beej de kumkummerkes.”

zuurpruim.

“De zuts zón aekgezeêcht inne femiêlie hebbe!”

hagedis.

“Asse ‘n aektes van väöre grieps, hes-se ze. Grieps-se ze van âchtere, dan hes-se wal de start, mar nit de aektes!”

evengoed.

“Blieft geej mar thoês as ge wîlt; ik gaon d’r ael ná toe.”

toch.

“Ok al haet-e mej wet oêtgevraete, ‘t blieft ael ‘ne schoeëne kael.”

aarde, grond.

“Agnes steet zich aan en dao laag ‘t, lank-ewèg vör de aerd.”

aarden: van aarde gemaakt, gevormd en tot steen gebakken.

“Weej doon ‘t potvet mar wer in di kleinen aerde pot, krek wie anger jaore.”

eten, etenswaar.

eten en benodigdheden daarvoor, zie: aetwaarderiej.

kookpot waarin het eten werd bereid en die tijdens drukke werkzaamheden met inhoud en al naar de werkers in het veld werd gebracht.

“En det geej din aeteskaetel daeze kier nit lat valle, vördet ge dao ziet!”

etensketeltje met deksel en hengsel, zie: barmiet.

etenstijd, twaalf uur in de middag.

“Gank doow die mansluuj ‘s efkes zegken det ‘t aetestiêd is.”

eten en benodigdheden daarvoor.

“In d’n ógsttiêd hebbe weej hieël wet aetwaarderiej nuuëdig met al det werkvolk d’rbeej; det glufs-te zaeker wal!”

wilde haver.

“Jaor widder jaor stóng heej d’n aeve naeve de paej en noow zuus-te ‘m noeët nimmer.”

even, hetzelfde, dezelfden.

“Det Annemeriejke en Ketriên det waore krek de aeve: aeve van gezeêcht en van alles, en weej vergaoten os dan ok duk.”

evengoed, toch; zie: ael.

om het even.

“Doot mar wie geej ‘t wîlt, va. ‘t Is meej aeveväöl.”

evenveel.

“Nit sanikke dich; geej hebt allebei aeveväöl gehad!”

evengoed.

“En as geej ‘t angers wilt doôn, ‘t is mich aeve-zógood.”

evenzogoed.

“Wie wieënig tiêd det ze ok haoje, weej waorten aeve-zówaâl geholpe.”

evenzeer.

“Al haoje weej ‘m in gin jaore mier gezeên of gespraoke: ‘t dieëj os aeve-zózier piên um tiengd te kriêge detten doeëd waâs.”

ezel.

bijnaam voor Sevenummers.

“Megje, ik zek dich: ‘ne Zaerumsen aezel din stut zich gin twieë kiere de kop!”

schraag.

“As me klötskes wilt zage, haet me ok ‘nen aezel nuuëdig.”

hard werken.

“Masses-merante, det waas aezele dao krek vör die schoor, mar we hebben ‘t huuë binne en druuëg!”

ezelsoren. Iemand met ezelsoren wil niet meteen luisteren.

“Nuurke, hes dich verdaorie-naggen-toe aezelsoeëre?”

ezelsoren (plantensoort Stachys byzantina). Ook de bladeren van o.a. smalbladige weegbree en smeerwortel worden ezelsoren genoemd.

off side: buitenspel bij voetbal.

“Die gool telt nit man, det waas afseit!”

meisjesnaam, afgeleid van Agnetha.

ruzie.

“Vrujer zâgten de jónges: ik heb aksie gemakt, of: ik heb aksie gekraege. En as d’r zich ‘n par an‘t houwe waore, dan stóng de rest d’r rôngdumhaer te rope: aksie! aksie! aksie!”

elke, iedere, zie: aal 1)

allemaal, zie: aal 2)

heel, ongeschonden.

“Det Mariabildje det schaot mich oette hangd, zoeë oppe steine floôr en de glufs ‘t nit, mar ‘t waas nag aling! Det is toch ‘n reechtig wóngder, war?”

ieder jaar, zie: aaljaores.

vooruit! Bevel aan het paard om voort te gaan.

iedereen.

“Vrujer rókde zówet allemân. Des te zegkes: de mansluuj en ‘n boêtemodels vrommes.”

allerlei.

“Heej hebbe ze nit väöl soeks, mar dao gûns in Zaerum beej d’n haammaeker, dao hebbe ze allerleis grei.”

‘n heel aangaan, niet niks. ‘n heel aangaan, niet niks.

“Des allerleis, Metieske, was doow dao in Niej Zieëlânk gis beginne. Jóng, jóng, kiêk oêt!”

sinds enige tijd, tegenwoordig.

“Maar, vader, des allewiels toch gâns angers as vrujer.”

alleen.

“Bis-te nit schoow, Han, aste ‘s aoves allieënig dor d’n duûstere nà de Vaors mós?”

galmgaten.

“Vanoêt die almgater kan me bieëstig wiêd kiêke. Van dao-oêt kan me de Pieël nag zeen brangde!”

ieder jaar, zie: aaljaores, aaljaors.

altijd, zie: alzelaeve 1)

precisiewerk, monnikenwerk.

“As me toch zaâg wie det Meriejke zónnen toer oetieën halde en al die klein dingskes wer inieën zat nao ‘t wasse, ‘t stiêve en ‘t striêke ... Det waas toch reechtig altaorewerk!”

schrik.

“Os Miêneke det leet van alterazie de kaoj schóttel oet de hangd schete, wiej ‘t zich vertrooj oppe keldertrap, en weej zaote d’r anne taffel op te wâchte ...”

alvorens, voordat, zie: aalväöres.

altijd.

“As weej beejieën zien, kan emes zegke watte wîlt, mar d’n uuëm wit ‘t alzelaeve baeter!”

heel zeker.

“Ik gluuëf alzelaeve dette mich destiêds betoept haet.”

drukte, gedoe.

“Wat toch ‘nen ambras um niks; wie kriêgen die kiengder det kier widder kier vaerdig?”

allemaal.

“Is allemân heej?” “Jao Sjaak, ze zien d’r ammaol.”

drukte om niets, overdreven gedoe, zie: ambras.

wijze waarop men een blaasinstrument aan de mond zet en lucht inademt en uitblaast.

“As weej mótte späöle, dan zörg ik det ik gójjen ammezuur heb, zâg Girke altiêd.”

aan het (samentrekking), beginnen met.

“Wiej ‘t an’t hómmele ging, ging ‘t kiendje van alterazie an’t schrawwe.”

aanrecht.

“Fientje, zet doow de taffel mar vas aâf enne schóttelen op d’n anerèk.”

oude meisjesnaam, afgeleid van Agnetha; later veranderd in Agnes.

ander, niet hetzelfde.

“Dich hes geliêk, det is ‘n anger megjen as det ik mende.”

andere, vreemde.

“Op ‘n anger plats smakt de bótteram altiêd baeterder.”

volgende.

“Noow beej oow, jao, mar de anger waek is ‘t heej beej os kermes.”

een dezer dagen, binnenkort.

“Angerdaag kaom ik nag ‘s kiêke wie ‘t met dich gieët.”

anders.

“Die twieë zien noow immaol angers as angere, mar ze doon gin vleeg kwaod en det mót me mar naeme.”

andersom.

“Drej det Heilig Hartbild mar angersum, dan velt ‘t leecht d’r baeter op.”

aangeleerde gewoonte.

“Pieëterke peest ieëwig en altiêd taegen de grotsten boeëm; des toch ‘n arige ang-gewóngt, war?”

aan een stuk door.

“Wits-te det nag? ‘t Blaef an-ieën-aan an’t raegene en alles op ‘t veld verzaop.”

achter of naast elkaar.

“De weie van Pieëter en Graad laogen an-ieën-aan.”

veel voorkomende meisjesnaam, ook soms afgeleid van Joanna.

Anna te Drieën: heiligenbeeld, voorstellende de heilige Anna, moeder van Maria, met Maria en haar kind Jesus.

samentrekking: aan de.

“Anne pómp oppe merret dao stóngen de mingese nag langen tiêd nao te praote.”

meisjesnaam, afgeleid van Anna Maria.

jongensnaam, afgeleid van Antonius.